Page 30 - Islamic Studies 05

29) / İSLAM ARAŞDIRMALARI JURNALI, Üçüncü il, beşinci sayı (payız-qış / 2024)

həm hüquqi, həm də 9 dini baxımdan qadağandır. Dolayısıyla,
bu qadağaya məhəl qoymayan şəxs həm hüquqi, həm də dini
baxımdan məsuliyyət daşıyır, yəni, birincisinin dünyəvi (cəza),
ikincisinin uhrəvi (əzab) məsuliyyətlə qarşı-qarşıya qalır. Bu
xüsusiyyət belə hökmlərə müsəlman cəmiyyətində daha
həssaslıqla və könüllü olaraq əməl olunmasına səbəb
olmuşdur.

II. Hüquqşünasların fəaliyyəti nəticəsində yaranmışdır. İslam
hüququ əsas etibarilə müctəhid hüquqşünasların fəaliyyəti
nəticəsində təşəkkül tapmışdır; dörd xəlifə dövründən başqa,
bu formalaşma prosesində dövlətin birbaşa rolu olmamışdır.
Lakin, dörd xəlifə dövründə hər biri müctəhid hüquqşünas olan
xəlifələr bu hüququn təşəkkülündə bilavasitə iştirak etmişdilər.
İslam hüququ əslində fərdi ehtiyaclara və tələbatlara açıq bir
hüquq sahəsidir. Hz.Peyğəmbərin səhabələrini ictihada təşviq
etməsi buna açıq misaldır. İslam hüququnun tarixi inkişafı da
məhz bu yöndə olmuşdur. Habelə, islam hüququnun həyata
keçirilməsində əsas vasitəçi olan dövlətin və xüsusilə dövlət
başçısının onun formalaşmasında iştirak etməsi də eyni şəkildə
islam hüququnun quruluşuna uyğun gəlir. İslam
hüquqşünasları buna nail olmaq üçün dövlət başçısının
müctəhid hüquqşünas olmasını şərt qoymuşdular. Digər bir
tərəfdən islam hüququ dövlət başçısına, zənn edildiyindən az
səlahiyyətlər verir. Ancaq Əməvilərdən etibarən Ömər ibn
Əbdüləziz xaric xəlifələr islam hüququnun formalaşmasında
iştirak etməyiblər. Bunun əsas səbəbi xəlifələrin özlərini bu
baxımdan kifayət qədər bilikli hesab etməmələri olmuşdur.
İslam hüquqşünasları Əməvi və Abbasi xəlifələrinin dini
məsələlərə qarışmamalarının səbəbini yetərsiz biliyə sahib
olduqlarından vaz keçmələrində görmüşlər. Abbasi xəlifəsi