Page 248 - Islamic Studies 06

Nəhcül-bəlağədə vəhdət prinsipi / 247

Belə bir zamanda dahi mütəfəkkir olan Sokrat bu batil
məktəblə üz-üzə dayandı. Məhz buna görə də, o, özünü Sofist
–alim, müdrik deyil, filosof, yə’ni elmi, müdrikliyi sevən
adlandırdı. Başqa bir ehtimala görə, Sokrat hədsiz
təvazökarlığı səbəbi ilə alim adlanmasından imtina etdi. Bir
sözlə Sokrat insan təfəkkürünün əvəzsiz fədaisi, fəlsəfənin
«Tacsız kralı» sayılır. Bu «Fəlsəfə kralı» öz zamanında,

xüsusilə ilahiyyatın, humanizmin və əxlaqi məsələlərin
inkişafında müstəsna rol oynamışdır. Şərq filosoflarının bir
qismi Sokratın peyğəmbər olması ehtimalını da irəli sürmüşlər.
Bu ehtimalla ziddiyyət təşkil edən yeganə məsələ Sokratın
nəzəriyyələrində bə’zi çatışmazlıqların olması faktıdır. Lakin
bu ziddiyyəti aradan qaldırmaq o qədər də çətin deyil. Belə ki,
biz Sokratın nəzəriyyələrini yalnız onun tələbələrinin
əsərlərində müşahidə edə bilirik. Onun nəzəriyyələrinin yalnız
bu əsərlərdə əks olunması onların təhrif olunması ehtimalını
artırır. Qədim yunan qövmü içərisində İlahi elçilərin
mövcudluğu zərurəti, heç də həqiqətdən uzaq deyil. Bu
zəruriyyətin təsdiqini «Qur’ani-Kərim»də də görə bilərik:
«Elə bir ümmət, qövm yoxdur ki, onun içərisindən bir
peyğəmbər olmasın».2
Biz bu ehtimalın düzgün olması haqda deyil, mümkünlüyü
barədə danışırıq. Təsdiqləyəcəyimiz yeganə məsələ odur ki,
Sokrat sözün həqiqi mə’nasında bir ilahiyyatçı filosof
olmuşdur.

Fəlsəfə Avropada

Fəlsəfi məsələlər çox qədimdən araşdırılsa da, müstəqil
şəkildə olmamışdır. Fəlsəfi fikirləri bütün elmlərdən ayrı və
müstəqil şəkildə öyrənməyi lazım bilən ilk şəxs tanınmış
yunan filosofu Aristotel1 oldu. O, bu sahadə öz nəzəriyyələrini