Page 250 - Islamic Studies 06

Nəhcül-bəlağədə vəhdət prinsipi / 249

nümayəndələrinin dünyanın fiziki mənzərəsi yönündəki
tə’limlərinin yanlış olduğunu aydınlaşdırırdı. Sxolastika
dünyanın geosentrik sistemə tabe olduğuna inanırdı.
Geosentrik sistem Ptolomey tərəfindən əsaslandırılmış antik
fiziki nəzəriyyədir. Bu nəzəriyyəyə görə Yer hərəkətsiz olub
kainatın mərkəzi sayılır və Günəş daxil olmaqla bütün səmavi
cisimlər Yerin ətrafında dövr edirlər. Geosentrik dünya

sisteminə qarşı duran nəzəriyyə Heliosentrik sistemidir.
Heliosentrik sistem isə Kainatın mərkəzini Yer deyil, Günəş
haseb edir. Hələ qədimdən nəzəri şəkildə söylənilmiş bu
fərziyyə, nəhayət, 16-cı əsrdə polyak astronomu Nikolay
Kopernik (1473-1543) tərəfindən isbat olundu. Sxolastika
tə’limlərinin elmi şəkildə özünü doğrultmaması Avropada
fəlsəfi fikirlərə tamamilə kölgə saldı. Bütünlükdə Avropa
Sofizmə, eləcə də hər şeyə şübhə ilə yanaşmağa meyl etdi.
Onlar –əgər bu gün Geosentrik tamamilə səhv bir nəzəriyyə
olması isbat olundusa, digər fəlsəfi fikirlərin də yalan
olmadığına zəmanət varmı? –deyə düşünürdülər.
Belə bir zamanda yeni bir təfəkkür formalaşdı. Bu təfəkkür
«Empirizm fəlsəfəsindən» ibarət idi. Empirizm fəlsəfəsi hər
şeyin təcrübəyə bağlı olduğunu iddia edir və insan idrakının
təcrübədən kənarda olan hər hansı bir şeyi isbat etməyə qadir
olmadığını söyləyirdi. Bu təfəkkür tərzinə hələ 14-cü əsrdə
ingiltərəli filosof Uilyam Okkamda (1285-1349) təsadüf etmək
olar (Nominalizm). Sonralar isə Empirizm fəlsəfəsi Frensis
Bekon (1561-1626), Tomas Hobbs (1568-1679), Con Lokk
(1632-1704) və Devid Yum (1711-1778) tərəfindən müxtəlif
şəkillərdə inkişaf etdirilmişdi. Empirizm dalğası bütün
Avropanı «Təcrübəyə bağlılıq» ruhuna qərq etdi.
Avropalıların fəlsəfədən şübhəyə düşdükləri bir dövrdə
digər tərəfdən görkəmli fransız filosofu Rene Dekart1 yeni bir
fikirlə çıxış etməyə başladı. Dekart avropalıların «şübhəsini»